ประเพณีสองเจ้าแผ่นดิน

[เลิศชาย ปานมุข]

พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว


พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ตั้งแต่รัชกาลที่ 4 จนถึงรัชกาลที่ 5 ชาวต่างประเทศยังเข้าใจกันว่า ประเพณีเมืองไทย มีพระเจ้าแผ่นดิน 2 พระองค์

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์ไว้ในหนังสือนิทานโบราณคดีว่า

ใน พ.ศ.2434 ประเทศไทยมีสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯแล้ว สมเด็จพระราชินีนาถวิคตอเรีย ประเทศอังกฤษ ก็เคยตรัสถามพระองค์ว่า

"ประเทศของเธอมีพระเจ้าแผ่นดิน 2 พระองค์ มิใช่หรือ?"

มูลเหตุที่ชาวต่างประเทศ เข้าใจอย่างนั้น...เกิดด้วยเมื่อรัชกาลที่ 4 ทรงเพิ่มพระเกียรติยศ สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ซึ่งเป็นพระมหาอุปราช ให้เป็นพระเจ้าแผ่นดินอีกพระองค์หนึ่ง ทรงพระนามว่า พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว

ผิดกับพระมหาอุปราชในรัชกาลก่อนๆ ซึ่งเป็นแต่กรมพระราชวังบวรสถานมงคล

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสงสัย อะไรเป็นเหตุให้ต้องมีพระเจ้าแผ่นดิน 2 พระองค์ เมื่อทรงค้นสำเนาคำทูลถวายราชสมบัติ...มาอ่านคำทูลนั้นมีว่า

"ขออัญเชิญพระบาทสมเด็จพระอนุชาธิบดี เจ้าฟ้ามงกุฏฯ และสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ เถลิงถวัลย์ราชสมบัติ"

ทรงเข้าใจว่า คงเป็นเพราะทูลถวายราชสมบัติทั้ง 2 พระองค์ด้วยกัน รัชกาลที่ 4 จึงต้องทรงสถาปนา สมเด็จพระอนุชา...อีกพระองค์หนึ่ง แต่ก็ยังทรงข้องพระทัย เพราะไม่เคยมีเยี่ยงอย่างมาแต่ก่อน

วันหนึ่งในรัชกาลที่ 6 เจ้าพระยาภาณุวงศ์ฯ มาหา เวลานั้นอายุท่าน 80 กว่าปีแล้ว แต่ความทรงจำยังแม่นยำ เมื่อทรงถามเจ้าพระยาภาณุวงศ์ก็บอกว่า ท่านได้ยินกับหูของท่านเอง

วันนั้น ใกล้เวลาสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคต
สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ บิดาเจ้าพระยาภาณุวงศ์ฯ ได้ไปเฝ้า พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ซึ่งทรงผนวชอยู่ ณ วัดบวรฯ กราบทูลให้ทรงทราบว่า จะเชิญเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ตรัสว่า "ถ้าจะถวายราชสมบัติแก่พระองค์ ขอให้ถวายแก่ "ท่านฟากขะโน้น" เพราะทรงเห็นว่า สมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ พระชาตาแรงนัก"

หากทรงรับราชสมบัติพระองค์เดียว จะเกิดอัปมงคล ด้วยไปกีดบารมีสมเด็จพระอนุชา

สมเด็จเจ้าพระยาฯออกจากวัดบวรฯ ข้ามฟากไปเฝ้าพระสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ...ณ พระราชวังเดิม ตอนนั้น เจ้าพระยาภาณุวงศ์ฯ อายุ 18 ปี นั่งไปหน้าเก๋งเรือของบิดา ได้ยินสมเด็จเจ้าพระยา เล่าถวายสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ จึงทราบเรื่อง

การมีพระเจ้าแผ่นดิน 2 พระองค์ เคยเกิดขึ้นแล้วในสมัย สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทรงสถาปนาสมเด็จพระเอกาทศรถ เป็นพระเจ้าแผ่นดินด้วย แต่ก็ถือเป็นการแปลก ประเพณีครั้งกรุงศรีอยุธยา

สมเด็จพระพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงค้นพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ ซึ่งแต่งครั้งสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้ความว่า

เมืองไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา เคยมีพระเจ้าแผ่นดิน 2 พระองค์ ก่อนสมัยสมเด็จพระนเรศวร ถึง 2 ครั้ง

ครั้งแรก พ.ศ.2006 สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ ไปเสวยราชสมบัติ ณ เมืองพิษณุโลก โปรดให้พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ เป็นพระเจ้าแผ่นดิน ทรงพระนามว่า พระบรมราชา

ครั้งที่สอง เมื่อสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถสวรรคต เมื่อ พ.ศ.2033 สมเด็จพระบรมราชา ได้ทรงตั้งพระอนุชา เป็นพระเจ้าแผ่นดิน ทรงพระนามว่า สมเด็จพระเชษฐา เสวยราชย์ ณ เมืองพิษณุโลก

จึงเป็นอันว่า สมเด็จพระนเรศวร สถาปนาสมเด็จพระเอกาทศรถ เป็นแต่เอาแบบอย่างมาทำตาม หาได้ทรงตั้งแบบขึ้นใหม่ไม่.


ที่มา : http://www.banprak-nfe.com/webboard/index.php/topic,461.0.html

• Tweet